مخراجکاری / مرصع کاری / گوهر نشانی

توانایی سوار کردن انواع سنگ بر روی مصنوعات فلزات گرانبها و هم چنین روش های صحیح پیاده کردن سنگ از روی کار را مخراجکاری می گویند.

مخراجکار به شخصی گویند که توانایی سوار کردن و پیاده کردن  انواع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را روی مصنوعات فلزات گرانبها  داشته باشد.‏
 

مخراجکاری یا مرصع کاری یا گوهر نشانی در حقیقت نصب نگین های بزرگ و کوچک بر روی انگشتر ، آویز و..... به طور کلی زیور آلات است واژه انگلیسی معادل کلمات فوق  gold setting  است این هنر از دیرباز در ا یران وجود داشته است و استاد کاران ایرانی با کمترین امکانات آثار بی نظیری را خلق کرده ا ند و بارزترین نمونه های این هنر باستانی را می توان در موزه جواهرات ملی ایران مشاهده کرد.

در دنیای امروز با پیشرفت تکنولوژی جواهر نگاران قادر به خلق آثار بسیار زیبایی هستند که در عین هنر و ظرافت وابستگی شدیدی به تکنولوژی وابزار دارد نمونه بارز این مورد را می توانیم در کارهایی مشاهده کنیم که امروزه توسط جواهر نگاران اروپایی تولید می شود در این مقاله روش سوار کردن نگینهای Invisible را مورد بررسی قرار میدهیم.

Invisible در زبان فارسی به معنی پنهان است و در این روش مرصع کاری نگینهای کوچک جواهر را به گونه ای در کنار یکدیگر سوار می کنند که یک نگین بزرگ و درشت به نظر آید علت این امر دیده نشدن حتی ذره ای از طلا در میان این نگین ها است.
  
تاریخچه  Invisible Setting 
در اين روش از جواهر نگاري سنگهاي كوچكي را كه همگي يك اندازه هستند به گونه‌اي برروي زيور آلات نصب مي شود كه هيچ قطعه‌اي از فلز طلا در ميان آنها ديده نمي‌شود و شبيه يك سنگ جواهر درشت و برگ خود را نشان مي‌دهد.

اولين بار اين روش نگين نشاني در سالهاي 1934  توسط شركت معرف VANCLEEF &   ARPELS  اجرا شد كه در حدود 100 قطعه الماس ريز بر سطح يك آويز جواهر نشان نصب شده  بودند و زماني كه به اين آويز نگاه مركردند به نظر مي رسيد كه الماسهاي سوار شده برروي آن برروي سطح آويز معلق هستند زيرا هيچ قسمتي از طلا اين سنگها را در بر نمي‌گرفت.

متاسفانه در بازار ایران تعداد مخراجکارانی که به چگونگی نصب نگینها با این رو ش آگاهی داشته باشند بسیار اندک است برخی اعتقاد دارند که نگینها در این روش با چسبهای بسیار قوی و با ظرافت در کنار هم چسبانده می شوند  برخی دیگر معتقد هستند که با استفاده از چسب دندانپزشکی که توسط تابش ماورا بنفش چسبنده و محکم می شود نگینها سوار می شوند برخی بر این باورند که نگینها در این روش دارای تراشهای بر آمده و فرم رفته ای هستند که مانند تکه های پازل درون هم جفت شده و محکم می شوند. 
 
لازم به ذکر است که تمامی تصورات فوق کاملا اشتباه است در ادامه این مطلب سعی می شود چگونگی نصب نگین بر روی پایه جواهر قدم به قدم توسط عکسهای گویا شرح داده شود در این روش نگین نشانی زیورآلات ساخته شده باید ترکیب خاصی را داشته باشند همانگونه که در عکس مشاهده می کنید لبه های انگشتر بر جسته است و ریلهایی از طلا درون آن در سطح پایین تر از لبه ها قرار گرفته است وتوسط مفتولهای نازکی به یکدیگر ولبه های انگشتر متصل شده ا ست  اولین قدم برای سوار کردن به روش Invisible یا پنهان این است که سازندگان این نوع زیور آلات بسیار دقت داشته باشند که در پروسه ریخته گری این پایه های  جواهر تمامی لبه ها و ریلها یکدست بوده وبر آمده و فرو رفته نباشد و فاصله تمامی ریلها از یکدیگر و لبه کار کاملا یکسان باشند.

نگین هایی که برای این روش جواهر نگاری در نظر گرفته میشوند تراشهای خاصی دارند این نگینها در دو طرفشان و پایین تر از کمر بند سنگ ( در بازار کمر بند سنگ را لبه فارسی می نامند و در متون تخصصی Girdle نامیده می شود ) دوشیار بسیار نازک و کاملا صاف به موازات Girdle سنگ ایجاد شده است که با استفاده از ذره بین های دارای بزرگ نمایی حداقل x10 قابل رویت است.

در قدم اول قطر سنگ از دو طرف کمر بند آن توسط کولیس یا میکرومتر  دیجیتال به دقت اندازه گیری می شود (مانند شکل) و در این شکل فرض می شود که قطر سنگ 3 میلی متر است.

در مرحله بعد فاصله دو ریل موازی یکدیگر از مرکز شان توسط کولیس اندازه گیری می شود برا ی سنگی با قطر 3 میلی متر فاصله مناسب برای هر سنگ 1/3 میلی متر است البته این اندازه برای کارهای تخت مناسب است برای کار های برجسته که حالت دامبله یا نیم استوانه دارند باید فضای کوچکی به اندازه فوق (1/3)  اضافه شود علت این امر این است که زیور آلات دامله در هنگام محکم کردن نگین در محل قرار گیری آن، نگینها کمی به یکدیگر نزدیک می شوند در صورت اضافه نکردن فضای مناسب به فاصله فوق نگینها از سر جای خود بیرون آمده و سوار نخواهند شد علت این اتفاق فشار آوردن لبه فارسی یا کمر بند سنگها به یکدیگر است.فضای مناسب برای اضافه کردن به اندازه فوق در حدود 1/0 میلی متر است.

در این مرحله فاصله دو شیار موازی اطراف سنگ توسط میکرومتر اندازه گیری  می شود ( از درون شیارها  مانند شکل) تا در مرحله بعد  اندازه ریلها را متناسب با فاصله شیار ها بسازیم.

سپس با استفاده از یک مته سرگرد  یا کروی دیواره درونی ریلها را خالی کرده تا فاصله آنها کمی بزرگتر شود . برای سوار کردن نگینها باید از ریلهای مرکز کار شروع کنیم فاصله این ریلها باید 1/0 میلی متر کمتر از فاصله دو شیار  موازی اطراف سنگ که قبلا اندازه گرفته شده باشد.

در این قسمت  از کار برروي فضای باقی مانده از  طلا که بصورت یک نوار باریک در بالای ریل مشاهده می شود،  شیاری  با استفاده از قلمی نوک تیز که به شکل عدد هفت فارسی است و به آن انگلا گفته میشود ایجادمی کنیم باید دقت شود که این شیار دقیقا در مر کز سطح بالای ریل ایجاد شود.

حال با ا ستفاده از از قلمی که سطح بالای آن تخت)  یا زاویه دار( و نوک آن نیم دایره است وبه آن قلم دست گفته می شود سطح بالای ریل را که شیاری بر روی مرکز آن ایجاد شده  به آرامی و با دقت لایه برداری می کنیم اینکار  باعث می شود که ریلهای ما حالتی شبیه حرف Vدر الفبای انگلیسی پیدا کرده وکمی  انتهای شیار V شکل تخت شده و راحت تر درون شيار فرورفته  و سنگ را محكم تر نگه دارد.

در قسمت بعد سنگ را بر روي ريل مركزي كار قرار مي دهيم و با فشار و سيله‌اي كه داراي نوك پهن است نگين را به قسمت پائين فشار مي‌دهيم با اين فشار باعث مي شويم تا لبه ريل V شكل ما درون شيارهاي موازي اطراف سنگ فرو برود.

همانگونه كه در تصوير مشاهده مي كنيد درون ديواره انتهايي كار توسط مته‌اي كه نوك آن تخت و پهن بوده و لبه هاي آن تازك است و حالتي شبيه به ستاره دارد شياري نازك معادل ضخامت GRIDEL  سنگ ايجاد مي‌شود سپس نگين را از يك سمت دورن شيار قرار مي‌دهيم و از طرف ديگر با فشار دادن ابزار هايي كه داراي نوك پهن هستند مانند قلم دست و يا ...  ريل را درون شيار طرف ديگر سنگ وارد مي كنيم.

سپس بايد مطمئن شويم كه هيچكدام از سنگها كمر بند شان بر روي سنگ ديگر قرار نگرفته باشد و مابين آنها فاصله‌اي بسيار كوچك مانند شكل وجود داشته باشد اين بررسي بايد توسط ذره‌بين دستي با بزرگنمايي ×10 انجام ‌شود .

در مرحله آخر ديواره هاي كه درون آنها شيارهايي توسط مته ستاره ايجاد شده بود بوسيله ابزاري شبيه به ميخهاي بزرگ ( به طول تقريبي 12 سانتر متر) كه به آن خوشه گفته مي‌شود كوبيده مي‌شود براي اين كار خوشه را برسطح ديواره قرار مي دهيم و توسط چكش كوچك و سبك و يا با استفاده از وسيله‌اي شبيه به چكش به نام ماردِلا به انتهاي آن ضربات آرام و ممتدي را مي زنيم و خوشه را بر سطح لبه ديواره هاي اطراف كار حركت مي دهيم تا به سمت پائين كمي متمايل شده و شيار مورد نظر تنگ شود  و سنگ در جاي خود محكم شود( معمولا اين كار توسط 2 نفر انجام مي‌شود  استاد كار خوشه را نگه داشته و شخص ديگر ضربه را مي‌زند) حال انگشتر ما آماده ارائه به مشتري است لازم به ذكر است كه اين كار بسيار دقيق و سخت است و زمان زيادي را براي سوار كردن نگين برروي پايه طلب مي‌‌كند.

با استفاده از روش فوق توسط سنگهاي كوچك برروي كار نماي يك سنگ جواهر بزرگ را ايجاد مي كنند اين روش از اين بابت مورد توجه است كه با كمتر از نصف قيمت يك سنگ جواهر در شت مي‌توان كاري را بسازيم كه همان ظاهر را  داشته باشد.
 
 

در ادامه  اين مقاله به چند نمونه از زيور آلات جواهر كه با اين تكنينك نگينهاي جواهر بر روي آنها سور شده است معرفي مي‌شود.

در تصويري فوق ساعتي  را مشاهده می‌ كنيد که از آخرين ساخته هاي كماني و اشرون كنستانتين است. اين  ساعت يكي از زيباترين ساعتهاي دنيا محسوب مي شود ابعاد اين ساعت زيبا 50× 60/ 39 ميلي متر است و از طلاي 18 عيار و الماس ساخته شده است. 2700 الماس با تراش با گت در ساخت آن به كار رفته است.

وزن اين الماسهاي 25/12 قيراط ( معادل 45/2 گرم)  مي باشد اين الماسها به روش Invisible يا پنهان برروي بدنه طلاي ساعت نصب شده است و هيچ طلايي مابين سنگهاي الماس سوار شده برروي كار ديده نمي‌شود اين ساعت كاملا دست ساز بوده و سوار كردن الماسهاي سطح اين ساعت 2000 ساعت زمان برده است.
 
انگشتري كه در تصوير مشاهده مي شود از طلاي 14 عيار و الماس ساخته شده است. وزن الماس بزرگي كه در مركز انگشتر سوار شده است 10 قيراط است. CLARITY آن I است و الماسهاي كوچكتر كه در اطراف انگشتر به صورت Invisible نصب شده‌اند 9 قيراط وزن دارند قيمت اين انگشتر  000/250  دلار است.

ساعتي كه در تصوير مشاهده مي شود ساخته كمپاني معروف HUBLOT است اين ساعت يكي از شاهكارهاي استاد كاران اين كمپاني محسوب مي‌شود و نام آن را  BIG BANG CHRONOGRAPH‌  گذاشتند. در ساخت اين ساعت 322 قطعه الماس به كار رفته است و بدنه آن از طلاي سفيد 18 عيار است. قيمت اين ساعت بي نظير 1 ميليون دلار است.

نتيجه گيري 
با توجه به مطالب ارائه شده در اين مقاله به راحتي متوجه‌ مي‌شويم كه سوار كردن نگينهاي جواهر برروي زيور آلات كاري بس دشوار است و  با توجه به مراحل مختلف روش Invisible سرعت سوار كردن جواهرات در اين روش بسيار پايين تر از روشهاي ديگر است و زمان زيادي را مي‌طلبد هدف از نصب نگينهاي جواهر به اين روش ايجاد ظاهر يك سنگ جواهر بزرگ و زيبا با قرار دادن نگينهاي كوچك در كنار يكديگر است .

نگارنده :

مهندس نامدار خلیلیان
مدیر گروه تراش سنگهای قیمتی
مرکز علمی کاربردی موسسه اموزشی پژوهشی صنایع و معادن تهران
مدرس دانشگاه طلا و جواهر تهران
مدرس اتحادیه کشوری طلا و جواهر